Operatie

Of een operatie verricht kan worden en zinvol is, hangt onder andere af van de plaats en de grootte van de tumor, in combinatie met de aan- of afwezigheid van lymfekliermetastasen of uitzaaiingen op afstand (andere long of andere organen). Soms kan een tumor niet worden weggehaald zonder (te) veel schade te maken, bijvoorbeeld als de tumor aan het hart vastgegroeid is. Het kan ook zo zijn dat de tumor er wel uit kan, maar dat er uitzaaiingen zijn. Dan heeft het doorgaans geen zin om de tumor weg te halen.

Als een operatie mogelijk is, dan kiest de chirurg de veiligste methode die de minste klachten en problemen voor de patiënt oplevert. Soms maakt de chirurg een snee aan de zijkant van de borstholte en worden de ribben gespreid om hier doorheen te kunnen opereren (thoracotomie), echter momenteel worden in Nederland >70% van de operaties uitgevoerd middels een kijkoperatiemethode (thoracoscopie of VATS) of door gebruik van een operatierobot (RATS).

Bij een VATS of RATS maakt de chirurg 1 of meerdere kleine sneetjes om een gehele long (pneumonectomie), een longkwab (lobectomie), een anatomisch deel van een longkwab (segmentresectie) of een ‘taartpunt’ uit de long (wigresectie) te kunnen verwijderen. Er worden dan 1 of meerdere kleinen sneetjes gemaakt, waarbij via een camera en diverse kleine operatie-instrumenten geopereerd wordt in de borstholte terwijl de chirurg kijkt naar een beeldscherm en zijn of haar bewegingen in de borstholte volgt en bijstuurt.

De ribben hoeven hierbij niet gespreid te worden en dit leidt tot minder pijnklachten en een sneller herstel na de operatie. Niet iedere tumor kan met een VATS of RATS verwijderd worden.

Een operatie is doorgaans alleen zinvol als de gehele tumor verwijderd kan worden. Daarom wordt er voor de operatie onderzocht hoe groot de tumor is, waar deze precies zit en of er uitzaaiingen zijn in de lymfklieren of andere organen. O.a. wordt er een CT-scan en een PET/CT-scan gemaakt. Ook wordt bekeken hoe de algemene conditie en de longfunctie van de patiënt is en hoe het hart functioneert. Onder andere wordt bekeken of de patiënt genoeg longcapaciteit overhoudt om een normaal leven te kunnen leiden wanneer de gehele, of een deel van de long, verwijderd wordt. Als de tumor is doorgegroeid in de borstwand of in andere aanliggende structuren (bijvoorbeeld het hartzakje), kan soms een deel van de borstwand/ribben (of het hartzakje) worden meegenomen tijdens de operatie.

Bij bepaalde tumoren kan het zinvol zijn eerst een behandeling te geven met bijvoorbeeld chemotherapie en/of bestraling, voordat vastgesteld wordt of de tumor verwijderd kan en dient te worden middels een operatie.

Na de operatie zal een patholoog beoordelen of al het kwaadaardige weefsel is verwijderd. Hierbij worden zowel de tumor als de verwijderde lymfklieren onderzocht. Gekeken wordt naar het type tumor, of deze geheel verwijderd is, de eventuele aanwezigheid van uitzaaiingen in de lymfeklieren en op indicatie vindt DNA diagnostiek plaats van de tumor om te zien of er aangrijpingspunten zijn voor een doelgerichte therapie.

Longoperaties

Pneumonectomie
Bij een pneumectomie wordt de gehele long aan de rechter of aan de linker zijde verwijderd. Ook worden de lymfeklieren in en naast de long verwijderd. Het betreft een grote operatie die alleen verricht kan worden als de andere long goed genoeg functioneert.

Lobectomie
De linkerlong heeft 2 kwabben (ook ‘lobben’ genoemd) en de rechterlong heeft er 3. Bij een lobectomie verwijdert de chirurg 1 van de 3 rechter of 1 van de 2 linker longkwabben (daar waar de tumor zit). Ook worden de lymfeklieren in en naast de long verwijderd.

Segmentresectie
Een segmentresectie is een ‘anatomische’ resectie waarbij een deel of segment uit een longkwab verwijderd wordt. Hierbij worden de lymfeklieren in dat longsegment meegenomen (i.t.t. bij een wigresectie, zie verder) en deze ingreep wordt doorgaans gedaan als behandeling van een kleine kwaadaardige tumor (longkanker of carcinoid) bij een patiënt met een beperkte longfunctie waarbij een lobectomie zou leiden tot teveel verlies van longweefsel.

Wigresectie
Bij een wigresectie wordt een klein wigvormig gedeelte (‘taartpunt’) van de longkwab verwijderd. De ingreep wordt bijvoorbeeld gedaan om aan de rand van de long gelegen uitzaaiingen en afwijkingen waarover onduidelijkheid bestaat, weg te halen.

Operatiemethoden

Open operatie, thoracotomie of sternotomie
Bij een thoracotomie wordt een snee gemaakt aan de zijkant van de borstholte en worden de ribben gespreid om hier doorheen te kunnen opereren. Bij een sternotomie wordt het borstbeen doorgenomen en gespreid om eventuele tumoren die achter het borstbeen liggen te kunnen verwijderen.

Thoracoscopische-/kijkoperatie of VATS
Een kijkoperatie, ook ‘VATS’ genoemd, wordt gedaan met een thoracoscoop, een buis waarop een kleine videocamera en licht zijn gemonteerd. De thoracoscoop wordt verbonden met een tv-monitor, zodat de chirurg op een tv-scherm ziet wat hij of zij doet. Deze thoracoscoop wordt tussen de ribben door in de borstholte gebracht (door het maken van een klein sneetje in de borstwand), zodat de buitenkant van de long bekeken kan worden. Door middel van 1 (uniportal VATS) of meerdere sneetjes (VATS) worden instrumenten in de borstholte gebracht en kan worden geopereerd. De verschillende sneetjes zijn meestal tussen de 1 en 5 centimeter lang. Een kijkoperatie vindt plaats onder algehele narcose en duurt tussen de 30 min en 3 uur, afhankelijk van het doel van de operatie. Na de operatie blijft de patiënt 1 of meerdere dagen in het ziekenhuis afhankelijk van de verrichtte operatie. Het herstel na een VATS is doorgaans korter dan na een open operatie (thoracotomie).

Operatierobot of RATS
Zie ook de vraag over kijkoperatie (VATS). Een longoperatie kan uitgevoerd met behulp van de operatierobot (RATS) en is evenals VATS een kijkoperatiemethode. De handelingen worden uitgevoerd door de robot, waarbij alle robotbewegingen worden aangestuurd door de longchirurg die in de robot ‘cockpit’ zit in de hoek van de operatiekamer. De 2^de operateur staat naast de patiënt en assisteert of wisselt de instrumenten op de robotarmen. De robot wordt gebruikt voor longoperaties en tumoren die achter het borstbeen liggen. Met de robot kan een operatie nauwkeuriger en met vergroot en 3-dimensionaal beeld en zicht worden uitgevoerd. De robot heeft maar bij een beperkt aantal operaties voordelen t.o.v. de VATS. Het herstel na een RATS is doorgaans korter dan na een open operatie (thoracotomie of na een ‘sternotomie’, waarbij geopereerd worden door doornemen/splijten van het borstbeen). Robot longoperaties worden in een beperkt aantal ziekenhuizen in Nederland gedaan.

Complicaties

Zoals bij elke operatie zijn ook bij een longoperatie complicaties mogelijk. Zo kan het na het verwijderen van een longkwab een tijdje duren voordat het longweefsel weer luchtdicht is. De drain (buisje) die in de borstholte wordt achtergelaten om te zorgen dat de lucht weg kan, moet dan langer blijven zitten en af en toe gaat een patiënt met een drain naar huis of dient een heroperatie plaats te vinden om de oorzaak van de luchtlekkage te behandelen. Een andere complicatie betreft hartritmestoornissen, welke vaak tijdelijk zijn en doorgaans goed met medicijnen kunnen worden behandeld. Sommige mensen hebben langere tijd pijnklachten, zeker als de ribben gespreid zijn geweest. Na een longoperatie kan een longontsteking ontstaan, o.a. veroorzaakt door het verminderde bewegen en (op)hoesten na de operatie. Door middel van pijnstilling, snel mobiliseren, ademhalingsoefeningen en ophoesten wordt geprobeerd een longontsteking te voorkomen. Soms is het nodig om antibiotica te geven. Daarnaast zijn er nog enkele andere (weinig voorkomende) complicaties, zoals een trombosebeen, peroperatief vaat- of zenuwletsel en infectie van de geopereerde longholte. De kans op overlijden als gevolg van een operatie bij longkanker hangt af van de grootte van de ingreep en de conditie van de patiënt. Ongeveer 2% van alle geopereerde patiënten overlijdt binnen dertig dagen na de ingreep.

Pancoast tumor/longtop tumor/ sulcus superior tumor

Wat is een Pancoast tumor?

Een Pancoast tumor is een tumor in de top van de long. Deze kan door de ligging in de longtop en de relatie met omgevende structuren (zenuwen, ribben, wervel) specifieke klachten kan geven. Het is een vorm van niet-kleincellige longkanker. De officiële naam voor een Pancoast tumor is Sulcus Superior tumor. Deze tumor kan voor pijn zorgen bij ingroei in de zenuwen en/of borstwand.

Wat zijn symptomen?

Deze tumor wordt vaak pas in een later stadium ontdekt, omdat de klachten pas later te merken zijn. De eerste symptomen zijn vaak pijn in de schouder en/of zwakte van de handspieren, moeite met het spreiden van de vingers of gevoelsstoornissen in arm en/of hand. Ook afvallen zonder dat daar een logische verklaring voor is, kan een van de symptomen zijn. Een deel van de mensen met een Pancoast tumor heeft het Horner syndroom. Het Horner syndroom is een aandoening waarbij het ooglid van een oog wat naar beneden hangt, de pupil van dat oog heel klein is en de huid rondom het oog droog is. Een andere naam voor het Horner syndroom is het Claude Bernard syndroom. Een Pancoast tumor komt vooral voor bij mensen die lang en veel gerookt hebben.

De behandeling

Voordat een operatie gedaan wordt, wordt meestal eerst een behandeling met chemotherapie en radiotherapie (bestraling) gegeven.

Bij elke operatie kunnen bijwerkingen ontstaan. Bij een Pancoast operatie kan heesheid ontstaan door zenuwbeschadiging en ook het Horner syndroom kan een bijwerking zijn van de operatie. Ook schouderpijn door de houding waarin u tijdens de operatie ligt, komt vaak voor. En kunt last hebben van krachtsverlies of tintelingen in de arm en/of hand. Deze klachten kunnen blijvend zijn.

Een Pancoast tumor komt niet vaak voor. Ongeveer 3 van de 100 longtumoren is een Pancoast tumor. Omdat het niet veel voorkomt, is er niet in elk ziekenhuis voldoende ervaring met het opereren van deze tumor. In het Amsterdam UMC, het Antoni van Leeuwenhoek, Erasmus MC en Radboudumc zijn multidisciplinaire teams werkzaam met ervaring met de behandeling hiervan. Heeft u een Pancoast tumor? Vraag dan hoeveel ervaring er in uw ziekenhuis is met het opereren hiervan. Is er weinig ervaring? Vraag dan om een verwijzing naar een ziekenhuis waar meer ervaring hiermee is.

Podcast over de behandeling van pijn bij een Pancoast tumor

Luister hier de podcast over een behandeling tegen pijn bij een Pancoast tumor. In de podcast vertellen Gerrit Meijer patiënt en dokter Klarenbeek uit het UMCG over deze behandeling tegen pijn: de chordotomie.

Ziekenhuizen longchirurgie

Om de kwaliteit van de zorg in Nederland te verbeteren vindt er ‘concentratie van zorg’ plaats en hierdoor neemt het aantal ziekenhuizen waar longchirurgie wordt gedaan steeds verder af. Bekijk in welke ziekenhuizen in 2018 operaties voor longkanker werden uitgevoerd.

Vragen en antwoorden over longoperaties